Nederland is allang geen sociale welvaartsstaat meer. Paars gelooft in ‘de eigen verantwoordelijkheid’, mensen moeten zichzelf maar verzekeren. De burger die zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid kende is vervangen door ‘de calculerende burger’. Ieder-voor-zich is het algemene motto geworden. 1997 werd niet voor niets omschreven als het Jaar van het Grote Graaien. Belasting betalen werd synoniem verklaard met ‘niet goed bij je hoofd zijn’. Minister Zalm zei ooit: ‘Domme, rijke Nederlanders wonen hier en betalen belasting; minder domme, rijke Nederlanders gaan naar België; slimme, rijke Nederlanders blijven hier en betalen geen belasting.’
De broertjes De Boer, inmiddels beiden multimiljonair, werden door de schoonvader van Ronald aangespoord te pleiten voor een milder belastingklimaat voor Nederlandse profvoetballers. Hun collega’s die afkomstig zijn uit andere landen genieten een fiscaal voordeel omdat 35 procent van hun loon onbelast blijft. Die regeling is er omdat de clubs zo nodig voetballers uit het buitenland willen halen. Maar begrepen we dan niet dat als Nederlandse stervoetballers niet óók voor zo’n voordeeltje in aanmerking kwamen, ze dan misschien naar het buitenland zouden vertrekken, vroegen de broertjes zich publiekelijk af. En prompt was Nederland te klein.
Maar waren die publieke woede en afkeuring wel terecht?
Natuurlijk zal ik de eerste zijn om de heren De Boer eraan te herinneren hoeveel de supporters wel niet moeten ophoesten om een jaarkaart voor de Arena te kunnen bemachtigen. En hoeveel maanden diezelfde supporters vaak moeten werken om hetzelfde te verdienen als hun sterren in één enkele Championsleage-wedstrijd. Maar tegelijkertijd zit er aan de verontwaar-
diging over de voorstellen van de broertjes De Boer iets hypocriets. Hoeveel Nederlanders wonen er inmiddels niet net over de grens in België? Zitten onze beste tennissers niet in Monaco? En echt niet vanwege het mooie weer of het uitzicht. Zei Richard Krajicek niet ooit: ‘Van kunst heb ik geen verstand. Ik investeer liever in de Banque de Krajicek’? En als wij dat allemaal normaal vinden, zelfs een bewijs van gezond verstand, moeten we dan niet erkennen dat Frank en Ronald de Boer groot gelijk hebben – tenminste: als je hun redenatie afzet tegen de manier waarop in de hele samenleving tegen zelfverrijking wordt aangekeken?
Naar schatting van de Nederlandsche Bank is er de afgelopen twintig jaar zo’n 35 miljard gulden in het buitenland ‘in veiligheid’ gebracht. Samen met rente en koerswinst gaat het nu om zo’n zeventig miljard. Dat staat gelijk aan 10 procent van wat we in ons land per jaar met z’n allen verdienen. De Fransman Michel Albert schrijft in zijn boek Kapitalisme contra kapitalisme het succes van het neoliberalisme onder andere toe aan de populariteit van de fast buck, de snel en makkelijk geboekte winst. Steeds minder zijn ambitieuze mensen bereid te investeren in onderzoek, productontwikkeling, marketing en het runnen van een bedrijf. Waarom zou je ook wanneer er een veel snellere weg is naar succes en financieel gewin. Ook in dit opzicht gaan we steeds meer op de Verenigde Staten lijken. Niet alleen in de buitenlandse politiek volgen wij het gidsland aan de andere kant van de Atlantische Oceaan; ook in politiek, economisch, financieel en cultureel opzicht doen we dat. Niet zozeer omdat het een keuze is, het is meer de dynamiek van het kapitalistisch systeem die maakt dat bepaalde krachten worden versterkt en andere steeds verder verzwakt. Dat geldt voor mensen, en dat geldt voor waarden.
In de kleedkamer van Ajax schijnt tegenwoordig meer gesproken te worden over aandelenkoersen dan over voetbal, want natuurlijk doen ook de veel verdienende jonge Ajacieden tegenwoordig in aandelen. Wie alles in de maatschappij wil inrichten volgens de wetten van de markt, moet niet verontwaardigd zijn als de burgers zich gaan gedragen als marktkooplui. Wie politiek bedrijven terugbrengt tot het kille doorrekenen van cijfers, moet niet gek opkijken van calculerende burgers.
Als premier Kok de moraal van de De Boertjes echt zo verwerpelijk vindt, dan wordt het hoog tijd dat hij eens goed kijkt naar de moraal van Paars.