Op de eerste dag na de verkiezingen van mei 1994 werd ik verwacht op paleis Noordeinde. De Rijksvoorlichtingsdienst had een telegram gestuurd en ook nog gebeld. Het zou dus wel belangrijk zijn.
De koningin consulteert, voordat zij een informateur aanwijst, altijd eerst de fractievoorzitters van de nieuw gekozen Tweede Kamer. Het leek mij een aardige gedachte om de majesteit, behalve mijn mening over het nieuw te vormen kabinet, ook nog iets te geven ter introductie van de SP. Het werden twee boekjes: één over fractiegenoot Remi Poppe en zijn daden als milieuspeurder, en een boekje van mijzelf, een bundeling columns met de titel Samenleven kan je niet alleen. (Een titel die het cda later inspireerde haar verkiezingsprogramma 1998 Samenleven doe je niet alleen te noemen.) Daarnaast had ik ook drie rookworsten bij me. Op ludieke wijze wilde ik daarmee mijn mening over de ‘eenheidsworst’ van de vier grote partijen kracht bijzetten. Mari-Anne, mijn vrouw, had de worsten gekocht bij de hema (daar hebben ze immers nog steeds de beste rookworsten, zoals ik uit eigen ervaring als worstenmaker bij Zwanenberg in Oss kon getuigen) en ze had er een mooi cellofaantje omheen gedaan met een rode strik.
Op het Lange Voorhout kon ik mijn auto nog net kwijt. Ik stapte uit en vroeg de weg naar het paleis Noordeinde. De man aan wie ik dit vroeg, wist onmiddellijk wat er aan de hand was. ‘Ah, u bent mijnheer Marijnissen van de SP en u moet nu naar de koningin, is het niet?’ Hij wees me de weg. Het was de eerste keer dat ik in een vreemde stad op straat werd herkend door iemand die ik zelf niet kende.

Daar loop je dan, in je goeie pak, met twee boeken en drie worsten in je hand. Je meldt je bij het hek en steekt moederziel alleen het plein voor het paleis over. Je hoort de mensen voor het paleis tegen elkaar zeggen: ‘En wie is dat dan?’ ‘Weet ik veel!’
Voor ik uiteindelijk bij de koningin kom, moet ik in drie verschillende vertrekken wachten. Voor het eerst in mijn leven zie ik een lakei in levenden lijve. Gerrit Schutte van het gpv is er ook. Hij is vóór mij aan de beurt. We praten niet met elkaar, we kennen elkaar immers nog niet. Ik hoor hem en de lakeien en wachters denken: wat moet dat met die worsten? Maar niemand vraagt iets.
Dan sta ik voor het eerst oog in oog met de koningin. Ik krijg thee. Ze loopt een aantal zaken met me door die ze ongetwijfeld ook met de andere fractievoorzitters bespreekt. Daarna hebben we het over werk, werkgelegenheid en de belevingswereld van jongeren. Het gesprek loopt uit, en iemand komt melden dat de volgende al een poosje wacht. Voor ik wegga, moet ik de koningin nog melden dat ze de worsten, vóórdat ze ze consumeert, eerst nog even twintig minuten moet laten wellen in heet water. Dat stond immers op de originele verpakking.

De politieke macht van het staatshoofd is groter dan menigeen denkt. Met name ten tijde van de formatie kan ze door het aanwijzen van informateur en formateur het proces in belangrijke mate sturen. Nadat in 1994 een eerste poging tot het vormen van een kabinet was stukgelopen op de vastberadenheid van Bolkestein, werd PvdA-leider Kok aangezocht als informateur met als opdracht een proeve (een concept-regeringsprogramma op hoofdlijnen) te schrijven. En dat was opmerkelijk, want algemeen werd aangenomen dat iemand van VVD-huize die opdracht zou krijgen – de VVD was immers de partij die de onderhandelingen had laten stuklopen. Bovendien, senaatsvoorzitter Tjeenk Willink die door de koningin was gevraagd te adviseren over hoe het na de breuk verder moest, had ‘een vooraanstaand persoon uit de kring van de VVD’ aanbevolen.
De koningin besliste anders. Wat niemand toen nog kon bevroeden, was dat de PvdA’er Kok een proeve zou schrijven die zonder meer van een VVD’er afkomstig had kunnen zijn. Het was alsof de aanstaande premier gedurende zijn eenzame opsluiting in de gebouwen van de Eerste Kamer zijn schrijvende hand had uitgeleend aan Frits Bolkestein. De metamorfose van de PvdA onder leiding van Wim Kok van een linkse partij naar een rechtse bondgenoot van de neoliberalen werd in die warme dagen van de zomer van 1994 voltooid.
Eenheidsworst dus.