‘Als de omstandigheden de mens maken,
maak de omstandigheden dan menselijk.’
José Saramago

Jij moet nú een boek schrijven over zaken die de mensen bezighouden. De politiek is in verwarring en veel mensen kijken naar jou. Ze hebben het recht om te weten wie je bent, hoe je denkt, wat je wilt met de maatschappij. Dus: jij schrijft – dan zorg ik dat het uitgegeven wordt. Afgesproken?

Aldus de eeuwig enthousiaste Martin Ros toen hij me zag na een uitzending van Kamerbreed, kort nadat het kabinet-Balkenende gevallen was en er een datum voor vervroegde verkiezingen was vastgesteld. Mijn eerste reactie was de verzuchting dat ik het al druk genoeg heb, maar na even te hebben nagedacht voelde ik me verplicht zijn verzoek serieus te overwegen. Eerder pleitte ik er zelf immers voor dat politici niet alleen de interruptiemicrofoon en de persconferentie moeten gebruiken. Af en toe moet je ook een meer afgewogen medium, het boek, gebruiken om wat meer diepgang aan het politieke bedrijf te geven. En ook voor de verkiezingen van 15 mei had ik dat gedaan, met het uitbrengen van ‘Schrale rijkdom, de erfenis van acht jaar paars’. Dat boek werd goed ontvangen – en is inmiddels uitverkocht. Ik besloot om ‘ja’ tegen Martin’s verzoek te zeggen – en dit is het resultaat. Bij het schrijven kon ik rekenen op de deskundige hulp van mijn vrienden Bert Voskuil en Huub Oosterhuis (de eerste zette me ooit aan tot het schrijven van mijn allereerste boek; de laatste werkt met mij aan een nieuw boek, dat later dit jaar verschijnt). In het mooie Maastricht voerden we in hotel l’ Empereur een aantal dagen heel wat gesprekken, die me het materiaal verschaften voor een aantal hoofdstukken van dit boek. Zo kon ik mijn eigen verhaal in mijn eigen woorden op papier zetten, om daarmee wellicht wat meer inzicht te geven aan mensen die het interesseert hoe ik geworden ben tot wie ik nu ben. Daarnaast leidden onze Maastrichter gesprekken tot het onder woorden brengen van mijn ideeën over waarden en normen, ofwel de publieke moraal, en waar het in Europa en wereldwijd naar toe moet. Met het oog op de verkiezingen en wat daarna komen gaat, vond ik het van belang om in te gaan op recente politieke fenomenen als het neoliberalisme, Paars en Pimpelpaars. Ik heb tevens enkele hoofdstukken uit ‘Schrale rijkdom’ waaraan ik erg hecht, voor dit nieuwe boek geactualiseerd. Verder besloot ik van de gelegenheid gebruik te maken om enkele vooroordelen over mij en mijn partij te bespreken en een korte samenvatting te geven van die zaken die voor mij en de SP centraal staan in het beleid voor de komende vier jaren.

Dit boek eindigt met een pleidooi voor ‘nieuw optimisme. Ik vind werkelijk dat er hoognodig tegengas gegeven hoort te worden aan het vele cynisme, pessimisme en negativisme in de Nederlandse politiek. Natuurlijk is het niet eenvoudig om foute ontwikkelingen te keren, natuurlijk is wat scheef gegroeid is niet zomaar recht te breien. Natuurlijk zal nieuw beleid ook met vallen en opstaan gepaard gaan. Dan nog is er geen reden om louter negatief te zijn en onszelf wijs te maken dat we onze toekomst niet in eigen handen hebben. In dit boek Nieuw optimisme, hoop ik dat te kunnen aantonen. Ik geloof er in ieder geval echt in. Ik hoop dat het aanstekelijk werkt.

Mijn dank gaat uit naar Martin Ros, die me zover kreeg dit boek te schrijven en naar mijn vrienden Bert Voskuil en Huub Oosterhuis, die ervoor zorgden dat mijn gedachten uit mijn hoofd op papier kwamen. Verder dank ik Rob Janssen , Wim Herstel, Tiny Kox , Ronald van Raak, Nico Schouten en Anna Tijseling voor hun assistentie bij het controleren en redigeren van de teksten en Liesbeth Hoogenboom en Corbino voor het mooie omslag. En natuurlijk bedank ik Mari-Anne en Lilian, die me weer de tijd gunden om dit karwei in een toch al drukke periode te klaren.

Oss, januari 2003,

Jan Marijnissen